Hint Alt Kıtası Sûfîlerinden Muhammed Gavs Gevâliyârî ve Tasavvufî Düşüncesi

Muhammed Gavs Gevâliyârî (ö. 970/1563) X/XVI. yüzyılda Hint alt kıtasında Delhi Sultanlığının bölünmesi ile sonuçlanan mahallî hânedanlıklar ve Bâbürlülerin kuruluş-gelişme dönemlerinde yaşamış, Şettâriyye tarîkatının önde gelen sûfî şahsiyetlerinden birisidir. Binlerce yıl içerisinde çeşitli inanç ve kültürleri barındıran bu kadim bölgede halk tabanında benimsenip halkın kültüründen etkilenen, öğretilerinde bir uyum tavrı geliştiren ve sünnî gelenek içerisinde telakki edilen Şettâriyye tarîkatı, ilginç öğretileriyle diğer tarîkatlara nazaran kendine özgü bir kimliğe bürünmüştür. Bu tarîkat içerisinde önde gelen simalardan olan Muhammed Gavs, tarîkatın Gavsiyye kolunun kurucusu olarak addedilmiştir. Hindularla kurmuş olduğu iyi ilişkiler neticesinde parlak bir dönem yaşamış ve sonraki süreçte mânevî tecrübelerini aktardığı Miracnâme adlı eserinde şatahât olarak ifade edilen cümleler sarf etmesi nedeniyle sıkıntılı günler geçirmiştir. Eserlerinde vahdet-i vücûda yakın bir yaklaşım sergileyip tasavvufî düşüncesinin dışında kozmolojik bilgileri ve Hindu öğretilerinde yer alan yogik unsurları da tasavvufa uyarlamaya çalışmıştır. Tasavvufî düşüncelerinde zaman zaman geleneğin dışına çıkan bir yaklaşım sergilemiş, eserlerinde aşkın/coşkulu ifadeler kullanmıştır. Özellikle ilâhî isimler ve etkileri üzerine önemli bir literatür katkısı sunmuş olan Muhammed Gavs, hem kendisinden önceki sûfîlerin bilgilerinden istifade etmiş hem de kendisinden sonrakiler üzerinde belirgin bir etki bırakmıştır. O, İslâm tasavvuf geleneğinde çoğunlukla İbnü’l-Arabî çizgisini takip eden ve bazı hususlarda kendine has bir terminoloji geliştirerek tasavvufun çeşitli konuları hakkında derinlemesine görüşler sunan bir mutasavvıf olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada; yaşamı, ilmi, mensubu olduğu tarîkatı ve bölgedeki faaliyetleriyle isminden söz ettirmiş olan Muhammed Gavs’ın hayatı, tarîkatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri ele alınmıştır.