Mesaratu'l-Galat fi'l-Edille

Muhammed b. Ahmed et-Tilimsânî (ö. 771/1370), Cezayir-Tunus dolaylarında yaşamış çok yönlü bir âlim ve Mâlikî fakihi olup mantık ile felsefenin Kuzey Afrika-Endülüs hattında gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Şerîf et-Tilimsânî, siyasi anlamda istikrarsız ancak ilmî gelişmelerin çok velûd olduğu bir ortamda, Merînîlerin Sultanı Ebû İnân Fâris ile sıkı ilişkiler kurmuş ve çocuklarının hocası olmuştur. Tilimsân’ın ilim ve kültür merkezi olmasında katkıları büyüktür. Genellikle mantık ve usûl alanına dair eserler kaleme alan Tilimsânî’nin şüphesiz önde gelen çalışmalarından biri de Mesaratu’l- Galat fi’l-Edille adlı kitabıdır. Tilimsânî, bu eserinde Aristo, Farabî, İbn Sina’nın ilgili eserlerinden faydalanarak mantık yanlışlarının sebeplerini ele almaktadır. Söz konusu bu eser, faydalandığı eserlere uygun olarak mantık yanlışlarının sebeplerini “lafız yönünden hatalar” ve “mana yönünden hatalar” şeklinde iki ana başlık altında ortaya koymaktadır. Bununla beraber müellif “Mukaddime” kısmında eseri hangi amaç ve yöntemle kaleme aldığını belirtmekte, “Hatime ve Telhis” kısmında ise konunun genel bir özetini sunup kendi eserinin seleflerinden farkını kısaca açıklamaktadır. Tilimsanî’nin bu çalışmasını benzerlerinden ayıran husus, konuyu teorik olarak açık bir şekilde ortaya koymasının yanında mantık yanlışlarının sebeplerine akliyat ve fıkhiyat konularından örnekler sunmuş olmasıdır. Müellifin sunduğu bu örnekler hem konunun daha iyi anlaşılmasına hem de mantık yanlışlarının farklı alanlarda nasıl ortaya çıkabileceğine ışık tutmaktadır. Bu yönüyle eserde yer alan fıkhiyat örnekleri, fıkıh-mantık ilişkisi ve hilaf ilmi çalışmaları açısından da önem arz etmektedir.