Trojans

Ahmet Köprülü’nün Trojans adlı kitabı, Türkiye'nin Soğuk Savaş döneminde nasıl bir dış müdahaleye sahne olduğunu benzersiz bir bakış açısıyla ortaya koyuyor. Bir beyaz Chevrolet’in plaka dosyasından yola çıkan bu araştırma, Ankara Balgat’taki Amerikan Okulu’nun sadece eğitim kurumu olmadığını, aynı zamanda bir istihbarat ve propaganda üssü olarak konumlandığını belgeliyor. Kitapta geçen TUSLOG, JUSMMAT, CENTO gibi kurumlar, ABD’nin Türkiye üzerindeki sistematik etkisini açıkça gösteriyor. Köprülü, okul yıllıkları ve tanıklıklar üzerinden ABD-Türkiye ilişkilerinin gölgede kalan yönlerini görünür kılıyor. CIA bağlantılı görevliler, öğrencilerle yapılan halkla ilişkiler kampanyaları ve sosyal yapıya müdahale eden projeler, Trojans’ın temelini oluşturuyor. Özellikle genç George W. Bush’un okul mezuniyet günü fotoğraflarında yer alması, tarihe ilişkin birçok resmi anlatıyı da sorgulatıyor. Kitabın en dikkat çekici yönlerinden biri, bu okulda görev yapan bir Türk subayın, daha sonra Öcalan’ın öğretmeni olması gibi çarpıcı ayrıntılara da yer vermesi. Bu tür detaylar, kitabı yalnızca tarihî bir inceleme olmaktan çıkarıyor; aynı zamanda siyasal analiz derinliği kazandırıyor. Editör Kamuran Akkuş’un katkısıyla zenginleşen bu kitap, Hayat Yayınları’nın “Deşifre X Kitaplar” serisinin güçlü halkalarından biri olarak öne çıkıyor. Belgeler, arşiv fotoğrafları ve kişisel tanıklıklarla desteklenen Trojans, geçmişi anlamadan bugünü kavrayamayacağımız gerçeğini bir kez daha hatırlatıyor. Kitaba dair ciddi fikir veren bazı sorular şunlar: Teröristbaşı Öcalan’ın Tapu Kadastro Lisesi’ndeki Fransızca öğretmeni olan gizemli albay kimdi? Teröristbaşı Öcalan'ın Tapu ve Kadastro Lisesi'ndeki emekli albay öğretmeninin Amerikan Okulu ile bağlantısı neydi? Latin Amerika’dan sonra Türkiye’deki “antikomünizm” sürecini başlatan Büyükelçi Warren’ın okul ile bağlantısı neydi? CENTO’nun perde gerisindeki JUSMMAT Generali A. Mead’in rolü neydi ve Türk-Amerikan ilişkilerine nasıl etki etti? İnönü’nün damadı Metin Toker Amerikan Okuluna niye gelmişti? Amerikan Hava Kuvvetleri Özel Soruşturma Ofisi (OSI) Ankara’da ne tür faaliyetler yürütüyordu? Polis ve askerin açıkça destek verdiği tek grev hangisiydi? Bu olayın JUSMMAT ile bağlantısı neydi? Antikomünizm operasyonlarının zirveye çıktığı dönemde AHS’nin duvarına Lenin’in fotoğrafı nasıl asılabildi? Irak’ta Kasım rejimini deviren İngiliz Büyükelçisi AHS’de ne iş yapmıştı? Amerikan Okulu ile CENTO arasındaki yoğun trafiğin esrarı neydi? 1978’de George W. Bush ve eşi Laura Ankara’da ne işler yapıyordu? Amerikan Okulu öğrencileri, Anadolu’yu “din ve mezhep haritası” çıkaran Barış Gönüllüleri’ne nasıl destek verdiler? Amerikan Okulu öğrencileri, Türk toplumuyla ilişkileri güçlendirmek için hangi halkla ilişkiler stratejilerini kullandı? Hangi uçak kazası Amerikan Okulu camiasını derinden sarstı? Amerikan Okulu, 1960’larda neden “Kale” olarak anılmaya başlandı? Ankara'nın Yenimahalle ilçesinin doğmasında Amerikalıların nasıl bir etkisi vardı? Atakule’nin yerinde bir zamanlar ne vardı ve Amerikalılar neden burasını mesken tutmuştu? AHS’nin yıllıklarında gizlenen 68 yıllık sırlar, Türkiye-ABD ilişkilerindeki “görünmeyen el”i nasıl ortaya çıkarıyordu? Amerikan okulları, Türkiye’nin geleceğine dair hangi mesajları taşımak amacıyla inşa edilmiş olabilirdi?

Ankara’da yıllar boyunca her gün önünden geçilen bir binanın aslında bir “ajan okulu” olduğunu kim tahmin ederdi? Ahmet Köprülü, Trojans adlı kitabıyla tam da bu görünmeyeni görünür kılıyor. Belgeler, okul yıllıkları, otomobil kayıtları ve şüpheli diplomatik misyonlarla dolu bir dosya üzerinden Türkiye’nin Soğuk Savaş dönemindeki istihbarat ağlarına ışık tutuyor. Kitabın en güçlü yönlerinden biri, sıradan bir iz üzerinden olağanüstü bir yapıyı çözümlemesi. O beyaz Chevrolet yalnızca bir araba değil; devletin ve dış istihbaratın iç içe geçtiği karmaşık bir dönemin sembolü hâline geliyor. Yıllıklar, Amerikan askerî danışmanlarının faaliyetleri ve Anadolu’da kurulan eğitim merkezleri, sadece eğitim değil, toplumsal mühendislik projeleri için kullanılmış gibi görünüyor. Köprülü, gazetecilik refleksini güçlü bir tarihsel sezgiyle birleştiriyor. Anlatım sade, ancak belgelere dayalı olarak ilerlediği için okuyucuda her bölümde yeni bir “aha!” anı yaratıyor. Trojans, Türkiye’nin bağımsızlık ve yön arayışında karşı karşıya kaldığı yapısal zorlukları anlamak isteyen herkes için mutlaka okunması gereken bir eser. Yalnız dizin/indeks bölümündeki birkaç maddeye bakmak bile yeterli Trojans'ın ne kadar nitelikli ve derinlikli bir kitap olduğunu anlamak adına: ABD, Abdullah Öcalan, Adnan Menderes, Adnan Şahin, AFOSI, Ahmet Bedir, Ahmet Köprülü, AHS, Akan Subaşı, AKİS, Alex Oleanski, Ali Kutan, Allen Dulles, Alparslan Türkeş, Amerikan Okulu, Amerikan Pasajı, Amerikan Yardım Heyeti, Ankara High School, Ankara Koleji, Antikomünizm, Atilla Torunoğlu, Aydoğan Atlı, Ayduk Koray, Bağdat Paktı, Balgat, Barış Gönüllüleri, Baskin Reid Lawrence Jr., Beril Ülkü, BOP, Bülent Ecevit, Celal Bayar, Celal Yardımcı, Cemal Erkin, Cemal Gürsel, Cengiz Öneş, CENTO, Cevdet Sunay, Ceyhun Atuf Kansu, CIA, Çiğdem Ongun, Claudette İnce, DAC, David Cook, Dependents School, DP, Edward K. Cook Jr., Elisabeth McNeill-Leicester, El Kaide, Fahir Armaoğlu, Faruk Sükan, Fatin Rüştü Zorlu, Fikret Koray, Fletcher Warren, Fred C. Gray, Frederic H. Smith Jr., Funda Aydınalay, General Norstad, General Nathan F. Twining, George C. Marshall, George C. Marshall Regional High School, George W. Bush, Ginny Pearsall Kirkwood, Gordon Cooper, Gülgün Sönmez, Güzin Aldemir, Hale Lostar, Hasan Polatkan, Hatice Eke, Henry C. Newcomer, Hillary Clinton.

Tam anlamıyla bir araştırmacı gazetecilik çalışması... Ahmet Köprülü’nün Trojans adlı çalışması, sıradan olanın arkasındaki olağanüstü gerçeği bulma arzusunun ve gazeteciliğin ne kadar derinlemesine bir araştırma gerektirdiğinin en güçlü kanıtlarından biri. Bir Amerikan okulunun izini sürerken, yalnızca bir eğitim kurumu değil, diplomatik krizlerin, casusluk faaliyetlerinin ve istihbarat ağlarının ortasında yer almış bir yapı ortaya çıkıyor. Türkiye’nin 1950’lerden itibaren ABD ile kurduğu askeri ve istihbari ilişkilerin perde arkasını merak eden herkes için Trojans gerçek bir hazine. Köprülü’nün yöntemi dikkat çekici: Kitap yalnızca bilgi sunmakla kalmıyor, belgeleri konuşmaya zorluyor. 1978 yılında George W. Bush’un Türkiye’ye gerçekleştirdiği gizli ziyaret gibi tarihsel detaylar, bugüne kadar hiçbir yerde bu açıklıkla yer almamış. Gazeteci olarak Köprülü’nün yaptığı şey yalnızca belgeleri bulmak değil; onları titizlikle bağlama oturtmak, sorgulamak ve yorumlamak. Özellikle CENTO ve TUSLOG gibi yapılarla okul arasındaki organik bağın belgelerle kurulması, okurun zihninde büyük bir resmi netleştiriyor. Trojans, arşiv gazeteciliğinin ülkemizde nadir görülen ama çok ihtiyaç duyulan bir örneği. Bu kitabı okuduktan sonra ister istemez “İyi ki gazeteciler var” diyorsunuz. Çünkü bu cesaret, bu kararlılık ve bu titizlik olmadan bazı gerçekler asla gün yüzüne çıkmazdı.

Gazeteci Ahmet Köprülü, Ankara’da bir oto galerisinde karşılaştığı klasik Amerikan otomobilinin dosyasını incelerken, Türkiye’nin kalbinde, askeri üs bölgesinde yer alan Amerikan Okulu’nun yıllıklarına ulaştı. 1957 yılında, Truman Doktrini kapsamında Sovyet bloğuna karşı Türkiye’yi desteklemek amacıyla kurulan bu okul, ABD’nin Ankara Balgat’taki askeri üssünde faaliyet gösteriyordu. Okul, ABD’liler tarafından “Trojans” (Truva Atları) olarak adlandırılıyordu. Yönetiminde ise Bağdat Paktı’nı (CENTO) kuran ABD Büyükelçisi Fletcher Warren, Arap ülkelerinde diplomasi turlarına çıkan JUSMMAT Generali A. Mead ve Türk Albay Kamil Homriş gibi önemli isimler yer alıyordu. Yıllıklarda, 2004 NATO Zirvesi için ilk kez Türkiye’ye gelen ABD Başkanı George W. Bush’un, 1978’de eşi Laura ile birlikte okulun “Mezunlar Günü” etkinliğine katıldığı bilgisi de ortaya çıktı. Amerikan Okulu’nun yıllıkları, dönemin siyasi ve askeri olaylarına ışık tutan önemli belgeler olarak dikkat çekiyor. Kitabı anlatan bazı sorular şöyle: Ankara Tandoğan’daki galeride sergilenen 1952 model klasik beyaz Chevrolet’in sırrı neydi? Amerikan okulundan Ankara Trafik Müdürlüğü’ne nasıl “emir-rica” yazısı gönderilebildi? Okulun kurucu müdürü Jack E. Daseler’in bıraktığı izler nelerdi? Arabasının ve yıllıklarının ardında hangi sırlar gizliydi? 1956’da ABD Avrupa Hava Kuvvetleri, Ankara’daki Amerikalı çocukların eğitimini neden devraldı? Balgat’taki TUSLOG DET-30 üssünde kurulan AHS okulu hangi destekle açıldı ve ilk öğrencilerini nasıl adlandırdı? Adana İncirlik Üssü hangi isimler tarafından ve nasıl emrivaki ile açıldı? JAMMAT ve JUSMMAT’ın Türkiye’deki işlevi neydi? Amerikan okulunun bu askeri yapılarla ilişkisi nasıldı? 1964’te Türkiye’nin Kıbrıs müdahalesini “Johnson Mektubu” ile önleyen diplomat kimdi ve okuldaki fonksiyonu neydi? “Türklerin Amerikan kültürüne yakınlaşması” hedefini hangi büyükelçi ortaya koydu? Bu hedef Soğuk Savaş bağlamında ne anlam taşıyordu? 25 Temmuz 1975’te Türkiye’deki 21 Amerikan üssünün kapatılması, Türkiye-ABD ilişkilerini nasıl etkiledi? Amerikan okulları sadece eğitim kurumu muydu, yoksa Soğuk Savaş’ın gizli bir istihbarat merkezi miydi? CIA’nın Ankara’daki ilk kadın ajanı kimdi? “Aşk acısı” ile geldiği Türkiye’nin başına nasıl çorap ördü? Amerikan okulu yöneticilerinin CENTO ve TUSLOG ile bağlantısı, askeri lojistik ve istihbarat ağlarının örgütlendiğinin göstergesi sayılabilir mi? Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) ne zaman başladı ve AHS ile ilgisi neydi? Almanya’yı bombalayan generalin, CIA ajanlarının ve darbeci generallerin okul yönetiminde yer alması, okulun askeri bir üs mü yoksa eğitim kurumu mu olduğu tartışmasını nasıl etkiledi? Ankara, 1950’lerde nasıl “küçük Amerika” görüntüsüne büründü? Missouri Lokantası ve Washington Restoranı gibi mekanlar, dönemin Ankara’sında nasıl bir “Amerikan rüyası” yarattı? AHS öğrencileri neden “Trojans” yani “Truva Atı” olarak nitelendirildi? AHS’nin “Truva Atı” sembolü, ABD’nin Türkiye’deki stratejik varlığı için bir metafor muydu? 1950’lerde Ankara’da “Amerikan tarzı” sosyal yaşamın oluşmasında okulun rolü neydi? Yılbaşı baloları, fast food restoranları ve otomobiller nasıl bir kültürel değişim başlattı? Esrarengiz Albay Kamil Homriş’in okul yönetimindeki fonksiyonu neydi?

Gazeteci Ahmet Köprülü’nün belgesel niteliğindeki araştırması, Soğuk Savaş döneminde Türkiye’nin merkezî konumunu ve ABD-Türkiye ilişkilerinin istihbari arka planını gün yüzüne çıkarıyor. Trojans / Ankara’da ABD Ajan Okulu, yalnızca bir araştırma kitabı olmanın ötesinde, Türkiye’nin Soğuk Savaş döneminde nasıl bir dış müdahale zeminine dönüştürüldüğünü belgeleyen, kaynaklara dayalı bir arşiv çalışması olarak öne çıkmaktadır. Hayat Yayınları’nın “Deşifre X Kitaplar” serisinin ikinci kitabı olan ve gazeteci Kamuran Akkuş editörlüğünde yayımlanan bu eser, 1957’de Ankara’nın Balgat semtinde kurulan ve 1985’e kadar faaliyet gösteren Ankara American High School (AHS) isimli okulun perde arkasını detaylandırmakta, diplomatik, askeri ve sosyopolitik katmanlarıyla birlikte kapsamlı bir portre sunuyor.Kitabın merkezinde, Tandoğan’da bir galeride rastlanan 1952 model beyaz bir Chevrolet yer almakta; bu aracın dosyasına ulaşılmasıyla başlayan iz sürme süreci, araştırmayı AHS’nin kurucusu Jack E. Daseler’in kimliğine ve okulun TUSLOG, JUSMMAT ve CENTO gibi yapılarla olan bağlantısına kadar götürüyor. Köprülü’nün titizlikle incelediği yıllıklar, yüzlerce isim, fotoğraf ve belgeyle dönemin diplomatik, istihbari ve kültürel faaliyetlerine ışık tutuyor.Özellikle Amerikan ordusuna bağlı lojistik birliklerin Emniyet Müdürlüğü’ne yazdığı, askeri hiyerarşi dışında kalan bir “emir-rica” mektubu, Amerikan okullarının Türkiye’de yalnızca eğitim kurumu olmadığını, aynı zamanda bir tür “istihbarat üssü” işlevi gördüğünü belgelemektedir. Okulun yöneticileri arasında görev alan generallerin NATO, CENTO ve CIA bağlantıları dikkat çekicidir. Ayrıca kitapta, Ankara’daki Amerikan etkisinin yalnızca diplomasi ve istihbaratla sınırlı kalmadığı, Barış Gönüllüleri vasıtasıyla Anadolu'da “din-mezhep haritalama” faaliyetlerinin yürütüldüğü de gösterilmektedir. Köprülü’nün ulaştığı bilgiler, Türkiye’nin 1940’lı yıllarda “komünizmle mücadele” adı altında ABD’ye olan siyasi ve stratejik bağımlılığının nasıl kurumsallaştığını da somutlaştırmaktadır. Amerikan Okulu yıllıklarında yer alan bir fotoğrafta, bir öğrencinin odasında Lenin’in portresinin bulunması, bu kurumlardaki ideolojik çelişkinin veya manipülasyonun da göstergesi olarak yorumlanabilir. Okulun yer aldığı askeri bölgeye ait bilgi, kurucuların kimlikleri, CENTO ve TUSLOG generalleriyle olan bağlantılar, kitapta belgelerle sunulmuş; ayrıca okulun sembolü olan Truva Atı’nın metaforik anlamı da tartışmaya açılmıştır. Kitapta yer verilen dikkat çekici bölümlerden biri de Albay Kamil Homriş’e ilişkin yapılan araştırmadır. Homriş hem ABD okulunu8 Türk tarafındaki askeri temsilcisi olarak görev almış hem de daha sonra öğretmenlik yaptığı bir başka okulda Öcalan’ın kendisinin öğrencisi olmuş. Trojans bir ezberi de Bush konusunda bozmuş. Meğer Türkiye'yi 2024'te ABD Başkanı olarak ziyaret eden George W. Bush’un bu vatanımıza ilk ayak basışı değilmiş. Bush 1978’de Ankara’ya sır bir ziyaret gerçekleştirmiş. İşte Trojans, o sır ziyareti de fotoğraf ile belgeliyor. Bu da kitaptaki belgelerin yalnızca geçmişi değil, aynı zamanda güncel tarih anlatısını da yeniden sorgulama imkânı sunduğunu gösteriyor. Sonuç olarak, Trojans, yalnızca bir okulun değil, Soğuk Savaş döneminin diplomatik, askeri ve sosyokültürel ağlarının nasıl örüldüğünü açığa çıkaran arşiv temelli bir çalışmadır. Özellikle CENTO, TUSLOG, JUSMMAT, CIA ve Amerikan diplomatik misyonlarıyla Türkiye’de kurulan derin ilişkileri belgeleyen bu eser, hem araştırmacılar hem de modern Türkiye’nin yakın tarihini sorgulayan okurlar için değerli bir kaynak olarak ön plana çıkıyor.

Bir otomobilin hikâyesinden başlayıp Türkiye'nin karanlık tarihine giden bir yolculuk... Trojans: Ankara'da ABD Ajan Okulu adlı eser, sadece bir kitap değil, bir araştırma maratonunun sonucunda ortaya çıkan gerçek bir keşif. Ankara'nın Balgat semtindeki Amerikan okulunun ardındaki sırlar, beni nefesim kesilmiş şekilde sayfa sayfa okuttu. Gerçekten herkesin elinden kaçan bu tarihi parçayı Ahmet Köprülü'ne borçlu olacağız. Köprülü’nün belgelerle ördüğü bu etkileyici anlatı, yakın tarihe merak duyan okurlar için eşsiz bir keşif imkânı sunuyor. İşte kitaptan çıkarttığım bazı sorular: Amerikan okulundan Ankara Trafik Müdürlüğü’ne hangi cüretle ve nasıl “emir-rica” yazısı gönderebildi? Okulun kurucusu Jack E. Daseler’in geride bıraktığı izler nelerdi? Arabası ve yıllık izinleriyle ilgili hangi sırlar saklı? 1956 yılında ABD Avrupa Hava Kuvvetleri neden Ankara’daki Amerikalı çocukların eğitim sorumluluğunu üstlendi? Balgat’taki TUSLOG DET-30 üssünde açılan AHS okulu hangi desteklerle kuruldu ve ilk öğrencilerine hangi isim verildi? Adana İncirlik Üssü kimler tarafından, nasıl ve hangi yöntemle faaliyete geçirildi? JAMMAT ve JUSMMAT’ın Türkiye’deki görevleri neydi? Amerikan okulu ile bu yapılar arasındaki ilişki nasıldı? 1964’te Türkiye’nin Kıbrıs müdahalesini “Johnson Mektubu” ile engelleyen diplomat kimdi ve okuldaki görevi neydi? “Türklerin Amerikan kültürüne entegrasyonu” hedefini hangi büyükelçi ortaya koydu? Bu durum Soğuk Savaş bağlamında nasıl bir stratejik önem taşıyordu? 25 Temmuz 1975’te Türkiye’de bulunan 21 Amerikan üssünün kapatılması Türkiye-ABD ilişkilerini nasıl etkiledi? Amerikan okulları sadece eğitim vermekle mi sınırlıydı, yoksa Soğuk Savaş döneminde gizli bir istihbarat merkezi olarak mı işlev gördü? CIA’nın Ankara’daki ilk kadın ajanı kimdi? Türkiye’ye “aşk acısı” ile gelen bu ajanın başına neler geldi? Amerikan okul yöneticilerinin CENTO ve TUSLOG bağlantıları, askeri lojistik ve istihbarat ağlarının kurulmasının işareti sayılabilir mi? Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) ne zaman başladı ve AHS ile ilişkisi nasıldı? Almanya’yı bombalayan general, CIA ajanları ve darbeci generallerin okul yönetiminde yer alması, okulun eğitim kurumu mu yoksa askeri üs mü olduğu tartışmasını nasıl etkiledi? 1950’lerde Ankara’nın “küçük Amerika” görünümüne bürünmesinde okulun katkısı neydi? Missouri Lokantası ve Washington Restoranı gibi mekanlar, o dönemin Ankara’sında nasıl bir “Amerikan rüyası” algısı yarattı? AHS öğrencileri neden “Trojans” (Truva Atı) olarak tanımlandı? Bu sembol, ABD’nin Türkiye’deki stratejik varlığını ifade eden bir metafor muydu? 1950’lerde Ankara’da “Amerikan tarzı” sosyal yaşamın oluşmasında okulun etkisi ne düzeydeydi? Yılbaşı baloları, fast food kültürü ve otomobil kullanımı nasıl bir değişim yarattı? Esrarengiz Albay Kamil Homriş okul yönetiminde hangi görevleri üstlendi? Teröristbaşı Öcalan’ın Tapu Kadastro Lisesi’ndeki Fransızca öğretmeni olan gizemli albay kimdi? Öcalan’ın Tapu Kadastro Lisesi’ndeki emekli albay öğretmeninin Amerikan okulu ile bağlantısı ne düzeydeydi?